perĕndan

Bedeutung / Znaczenie

• Pol. czwartek

Morphologie und Betonung / Morfologia i akcent

n:m:A4a

Etymologie / Etymologia

— Rost, sl., a. za nim Pisani (For Roman Jakobson, Essays on the Oeeasion of His Sixtieth P*irtliday 11 Oetober 1950, s. 391—392) transkrybują peraunedan, uważając ]>ier\vszy człon tego złożenia za kontynuację pierwotnej formy zaimkowej *peri(njhjb. Na taką interpretację nie pozwalają jednak systematyczne zapisy bez końcówki po n oraz z monofton- giem po r. Heydzianka, SO, I1I/IV, s. 332 i nast., tra.ri- skrybowała pcrĕn dan, interpretując wyrażenie połab. jako kalkę niem. Donnerstag, tj. wyprowadzając je z *periim (hnb. Za późną kalkę niemieckiego Donnerstag uważali wyraz połab. też Anićkov, SI, II, s. 777, Brückner, IF Anz. XXVI, s. -10 i PF, XIV, s. 5-18, Tmbetzkoy, ZfslPh, I, s. 155. Natomiast zdaniem Pisaniego, 1. с., wyraz polab. swoim powstaniem sięga odległych czasów, gdyż znany byl także i innym językom słow., o czym świadczy stbawar. forma phervniag 'piątek', zapożyczona z zach.-słow. *permijь <Iыiь, pr/y c/ym drugi człon tej pożyczki został przetłumaczony na niem. podobnie jak np. w stuiem. nazwach dni Ertag (z grec. ł,Apetoę /juepa) czy pfinztag (z grec. tcŚ(j.7ztą v)|jipa). Różnicę znaczeniową między połab. pcrĕndan 'czwartek* i stbaw'a.r. piicrin- tag piątek tłumaczy Pisani przekonująco zmianami, jakie zaszły w traktowaniu tygodnia w związku z przeniesieniem jego początku na niedzielę. Słow. nazwy dni tygodnia świadczą mianowicie o tym, że tydzień zaczynał się poniedziałkiem (por. choćby poi. wtorek, ..czwartek, piątek ,„| liczebni- dawniejsze кÓЛ'г ^tyiko vroŕ/ŕť, która oznacza, środek. i\la to być ślad 'A 1y,U,;^0n-(> układu orientowanego na,sobotę. Pozostalońcuj iHlkovvycli wióry, '‘zwarty, piąty). Nie zgadza się im jest również polał), nazwa, czwartku, natomiast zach.- VVT\^nnii,(li>nb wraz z wzmiankowanym przesunięciem -KIOЛN i jm v , i j i # j i zaczęło oznaczać dzień następny po czwartku, tj. piątek pisani ma chyba rację, ale wyraz polał), należałoby uważać podobnie jak ów rekonstruowany zaeh.-slow. za kontynuację złożenia, którego pierwszym członem była, forma prosta nie zaś złożona, przymiotnika posesywnego *pcrnnji>, derywo- wanego od nazwy pogańskiego boga *Pсгuпь (Polański, RS, XX, s. 111 — 115, i StFPS, IV, s. 110). Kama nazwa tego boga jako taka w pola.bskim się nic zachowała, ale por. strus. Fermiz.'bóg grzmotów i błyskawic u dawnych Słowian’, ros. dial. Ilcpyit 'bóg grzmotów i błyskawic’ (Dal), tu chyba też sch. Permi — nazwa miejscowa w Bośni, sic. ľerunja Ves, Pcrmvji Vrh— nazwy miejscowe w Kuryntii, połab. Pewne, Prohu— nazwy miejscowo (Vasmer, IШW, II, s. 345—34(1, Trautmann, ZfslPh, XIX, s. 303). Nazwa boga pozostaje najprawdopodobniej w związku z wyrazem *pc- rwłb: poi. piorun 'gwałtownie wyładowanie elektryczności pomiędzy dwiema chmurami albo pomiędzy chmurą a ziemią, któremu towarzyszy huk i błyskawica, grom’, gl. рje run piorunowa strzałka’, cz. perun 'ts.; piorun’, ros. daw. nepifn błyskawica, piorun’, ukr. ncpifn 'piorun, grom’, br. ппрỳu ts. (Vasmer, IШW, 1. с., tam też o innych pomysłach etymologicznych z bibliografią).